دکتر مهران حسنی
دبیر و نایب رئیس انجمن گردشگری پایدار سبز مازندران
عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران
توسعه پایدار در‌برگیرنده بسیاری از آمال و آرزوهای بشر است و تصور میشود به عنوان پارادایمی جدید، بسیاری از اهداف جهانی را برای قرن حاضر در چارچوبی وسیع برنامه‌ریزی کند.
توسعه پایدار، مفهومی گسترده است که همه جوانب زندگی اعم از اقتصادی، اجتماعی، محیط زیست، آموزش، بهداشت، صنعت، تکنولوژیکی و…، را در بر‌می گیرد و در آن، انسان مرکز توجه است.
به واقع، پایداری دعوتی‌ست برای موازنه پویا میان عوامل موثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد نیاز بشر و نیز حفاظت از محیط زیست طبیعی که بشریت، خود بخشی از آن است. آنچه امروزه در توسعه پایدار جستجو میشود در حقیقت امنیت انسانهاست.
به‌طور کلی باید گفت در توسعه پایدار، انسان جایگاه ویژه‌ای دارد. انسان هماهنگ با طبیعت، سزاوار حیاتی توام با سلامت و سازندگی است.
در گردشگری سلامت که یکی از گونه‌های مهم و حائز اهمیت در صنعت پر‌بازده گردشگری‌ست، انسان با بهره‌گیری مناسب از طبیعت و محیط زیست به افزایش کیفیت سلامت جسمی، روحی و روانی خویش کمک می‌کند و علاوه بر آن سبب رشد و توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خواهد شد.
گردشگری سلامت با زیر‌شاخه‌های تندرستی، درمانی و پزشکی از منظر اقتصادی سبب ارز‌آوری، درآمد و اشتغالزایی در بخش‌های مختلف و از نظر اجتماعی باعث افزایش تعاملات، به‌کارگیری نیروهای متخصص و ایجاد ارتباطات مفید و سودمند میشود.
از منظر پزشکی نیز، موجب افزایش مراکز درمانی، سرمایه‌گذاری‌های جذاب و متعدد، افزایش امکانات بهداشتی و درمان‌های جایگزین وهمچنین به‌روز‌شدن و ارتقاء تجهیزات، امکانات و خدمات پزشکی میشود.
تمام این موارد با تکیه بر نوآوری، کارآفرینی، رونق اقتصادی و کسب و کار هوشمند با قرار گرفتن در کنار صنعت گردشگری و مهمان‌نوازی می‌تواند سبب شود تادر دنیای به شدت رقابتی امروز، گام‌های بلندی در مسیر رشد اقتصادی کشور و شکوفایی بنگاه‌ها و واحدهای خرد و کوچک، متوسط و کلان مستقیم و غیر مستقیم با صنعت گردشگری برداشته شود.
در ادامه در زمینه موضوع بحث این یادداشت، مداقه و دقت بیشتر بر موارد پایه‌ای و بر تعاریف آنها تمرکز میکنیم؛ سازمان جهان توریسم، برای توریسم‌درمانی یا گردشگری سلامت این تعریف را ارائه نموده است؛ «استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد منجر میشود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد، که بیش از 24ساعت است، به طول می‌انجامد.»
در خصوص کارآفرینی گردشگری در ویکی پدیا دانشنامه آزاد، اینگونه مورد تعریف قرار گرفته است: «به فعالیت‌هایی اطلاق میشود که برای تعامل موثر و سودآور عرضه و تقاضای محصولات گردشگری و در عین حال، تضمین رقابت حرفه‌ای در وضعیت اقتصادی اجتماعی سودآور طراحی شده‌اند.»
بنابراین کارآفرینان این حوزه، افرادی هستند که با تحقیق و بررسی تخصصی، نیازهای این بازار را کشف و پیدا کرده و راه‌حل‌هایی برای رفع و پاسخگویی به نیازهای مخاطبان در زمینه‌های تندرستی با رویکرد پیشگیرانه، درمانی و پزشکی اقدام و ارائه می‌دهند، و در کنار ارائه خدمات یا کالاهای مورد انتظار و دلخواه به مخاطبین و مشتریان خود و ایجاد حس رضایت، از مزایای اقتصادی آن هم برخوردار می‌شوند.
از نگاه کلی‌نگر، شش نوع اشتغال نیروی انسانی(نیروی کار و مدیریت) در گردشگری سلامت قابل تفکیک و معرفی است که به طور مستقیم و غیر مستقیم با مخاطبان خود، که همان گردشگران سلامت و بیماری هستند، در گیرند:
یک: انواع اشتغال‌های مربوط به زیرساخت‌های عمومی کشور مانند فرودگاه‌ها، سیستم‌های ارتباطی، امنیت و…
دو: انواع اشتغال‌های سلامت‌محور و مرتبط با صنعت بهداشت و درمان در زمینه ارائه تمام خدمات پزشکی مورد نیاز گردشگران سلامت فعال هستند، شامل: پزشکان، پیراپزشکان، مطب‌ها، کلینیک‌های تخصصی، آزمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، کادر اداری و…
سه: انواع اشتغال‌های اولیه که شامل فعالیت‌های ارائه دهنده خدمات قبل از سفر تا زمان ورود به کشور و سپس در تمام مدت سفرهای سلامت است: شرکت‌های خدمات هوایی و گردشگری، راهنمایان گردشگری و…
چهار: انواع اشتغال‌های عمده در صنعت گردشگری که به ارائه خدمات و نیازهای روزمره‌شان در طول سفر اقدام می‌کنند: مانند اقامت، پذیرایی، ایاب و ذهاب روزانه، راهنمایان گردشگری، مترجم‌ها و…
پنج: انواع اشتغال‌های اینترنت‌محور و دیجیتال مانند شرکت‌های بازاریابی دیجیتال، تامین‌کنندگان اینترنت، تولیدکنندگان محتواهای گردشگری سلامت، فعالین در حوزه شبکه‌های اجتماعی، پلتفرم‌ها و استارت آپ‌های گردشگری سلامت و…
شش: انواع اشتغال‌های عمومی و تولیدی مرتبط با صنعت گردشگری مانند تولیدکنندگان هدایا، سوغات، صنایع دستی و…
اساساً، نکته مهمی که در حوزه کارآفرینی در گردشگری سلامت باید بدان توجه کرد، این است که روح فعالیت‌های کارآفرینانه بیشتر با جنبه و منظر گردشگری همخوانی دارد و تمرکز اصلی باید بر حوزه‌های لجستیک گردشگری سلامت باشد.
در شاخه پزشکیِ گردشگری سلامت، کاهش رنج بیماران و نجات جان ایشان بر پایه اصول مدون علمی و کاملاً پزشکی پیش می‌رود و جای آزمون و خطا در مراحل ارائه خدمات درمانی به بیماران بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است، در حالی که در دنیای کارآفرینی، فرصت برای آزمون و خطا بسیار و نتایج اقتصادی و پاداش‌های مالی، یک رویه معمول است و در نتیجه فرصت‌های کارآفرینانه درعلوم مربوط به پزشکی، بیشتر در بخش‌های بهداشت، داروسازی، تجهیزات پزشکی، تکنولوژی‌های تشخیصی و درمانی است اما در حیطه‌های معاینات بالینی، مداخلات جراحی و درمان دارویی و…، فعالیت‌های کارآفرینی مفهوم ندارد.
نکته بسیار قابل تامل در این نوع از فعالیت گردشگری، این است که دنیای به شدت رقابتی تجارت بین‌المللی خدمات سلامت که در قالب گردشگری سلامت خود را نشان می‌دهد، تا حد بسیاری به رعایت دقیق مدیریت دانش، مدیریت فناوری، کسب و کار هوشمند و کارآفرینی وابسته شده و در این بین، توانایی ایجاد فرایندهای سلامت‌محور بر پایه کارآفرینی اصولی، به عنوان یک راهکار خلاقانه و البته استراتژیک خود را نشان می‌دهد و می‌تواند مورد قبول مدیران و سرمایه‌گذاران در کسب و کارهای مرتبط قرار گیرد.
در پایان این یادداشت نکاتی که می‌تواند برای رشد گردشگری سلامت کشور با تاکید بر رویکرد کارآفرینانه از سوی متولیان و مراجع ذیصلاح مورد توجه قرار گیرد، در قالب پیشنهادهای ذیل ارائه میشود:
– آموزش و دانش‌افزایی فعالان حوزه گردشگری سلامت با مفاهیم جدید و جهانی کارآفرینی
– فراهم کردن زمینه‌های پژوهشی و الگو‌برداری از تجربیات موفق سایر کشورها در حوزه‌های کارآفرینی مرتبط با گردشگری سلامت
– برگزاری نشست‌های تخصصی و کاربردی با محوریت ایجاد و توسعه کسب و کارهای گردشگری سلامت بر پایه کارآفرینی
– تدوین و انتشار محتواهای آموزشی در جهت فرهنگ‌سازی کارآفرینانه در گردشگری سلامت
– گسترش استفاده از ظرفیت‌های اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای راه‌اندازی فرصت‌های کارآفرینانه مرتبط با ارائه خدمات به بیماران.
