اردوهای دانش آموزی یکی از مهمترین ابزارهای آموزشی و تربیتی غیر رسمی در نظام تعلیم و تربیت به شمار می‌روند. این اردوها نه تنها بستری برای تجربه زیست کودکان و نوجوانان در فضای بیرون از مدرسه فراهم می‌کنند ،بلکه نقش مهمی در تقویت مهارت‌های اجتماعی ،آشنایی با میراث فرهنگی و ارتقای حس تعلق به هویت ملی دارند.
با این حال،د ر سال‌های اخیر وقوع حوادث متعدد در جریان این سفرها ضرورت بازنگری جدی در نحوه اجرای این برنامه را آشکار ساخته است.
در ادبیات جهانی، اردوهای مدرسه‌ای ذیل شاخه تخصصی گردشگری کودک و نوجوانchild and Youth Tourism تعریف می‌شوند، که بر پایه اصولی همچون آموزش غیر رسمی، محتوای فرهنگی متناسب با سن،،و مدیریت حرفه‌ای اجرا می‌گردد. این حوزه یکی از بخش‌های حساس و تخصصی صنعت گردشگری است، که نیازمند مداخلات چند لایه در طراحی، اجراو نظارت می‌باشد.
در ایران، با وجود برخورداری ز ظرفیت‌های قانونی ونهادی، تاکنون اردوهای دانش‌آموزی عموماً خارج از ساختار رسمی گردشگری و توسط واحدهای آموزش و پرورش به صورت مستقل برگزار شده‌اند. این روند منجر به موارد زیر شده است :
از بعد ایمنی و حمل و نقل؛ عدم استفاده از وسایل نقلیه مناسب، عدم صلاحیت حرفه‌ای رانندگان در مواجهه با گروه‌های سنی خاص، و… و از منظر محتوایی و فرهنگی نیز؛ تبدیل اردوها به صرفاً سفرهای تفریحی کوتاه مدت، فقدان ارتباط با میراث فرهنگی و گردشگری محیط زیست، تاریخ و هویت ایرانی- اسلامی ،و از جنبه نیروی انسانی و مدیریت هم، اجرای اردوها توسط معلمان یا مدیران بدون آموزش‌های تخصصی در زمینه مدیریت تور، عدم استفاده از راهنمایان گردشگری کودک و نوجوان دارای مجوز و آموزش دیده و همچنین از نگاه حقوقی؛ تعارض قانونی با مقررات وزارت گردشگری در خصوص لزوم اجرای تور ،توسط شرکت‌های خدمات گردشگری مجاز را می‌توان از جمله این موارد برشمرد.
راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح ساختاری و ایمن سازی ردوهای دانش‌آموزی
۱ تدوین و امضای تفاهمنامه ملی بین زارتخانه‌های آموزش و پرورش و میراث فرهنگی و گردشگری
این تفاهمنامه باید مسئولیت اجرایی اردوها را به شرکت‌های خدمات گردشگری مجاز واگذار کرده و چارچوبی برای همکاری متقابل، نظارت ،ارزیابی و گزارش دهی مشترک ایجاد کند. ۲ الزام استفاده ازراهنمایان گردشگری کودک و نوجوان دارای کارت رسمی
استفاده از افراد آموزش دیده و آشنا با روانشناسی رشد، مهارت‌های ارتباطی و اصول تربیتی می‌تواند کیفیت سفرهای دانش‌آموزی را ارتقا بخشد .
۳ یجاد سامانه شفاف ملی ثبت اردوهای دانش‌آموزی
در این سامانه اطلاعات شرکت برگزار کننده، شماره مجوز، مشخصات خودرو، بیمه سفر، راهنمایان مسیر حرکت و برنامه سفر ثبت شده و امکان نظارت بر خط برای نهادهای مسئول فراهم گردد.
4 طراحی بسته‌های گردشگری آموزشی ویژه هر پایه تحصیلی این بسته‌ها با همکاری کارشناسان آموزش، روانشناسی و گردشگری تهیه شده و شامل محتوای فرهنگی، زیست محیطی، مهارتی و تاریخی متناسب با سن دانش آموزان باشد.
5 برگزار دوره‌های توانمندسازی برای مدیران مدارس و مناطق آموزش و پرورش
ا ین دوره‌ها، با همکاری معاونت‌های مربوطه در دو وزارتخانه برگزار شده و نهادهای محلی را با الزامات قانونی، ایمنی و فرهنگی اردوها اشنا می‌سازد.
سخن پایانی اینکه اردوهای دانش‌آموزی، اگر در چارچوب تخصصی گردشگری کودک و نوجوان تعریف و اجرا شوند، می‌توانند به بستری بی‌نظیر برای تربیت شهروندان آگاه، هویت مند، اجتماعی و مسئول تبدیل شوند.
بازنگری در مدل اجرایی فعلی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی شرکت‌های خدمات سیاحتی گردشگری و ایجاد پیوند نهادی پایدار بین وزارت آموزش و پرورش و وزارت گردشگری، ضرورتی ملی و اخلاقی است که در شرایط فعلی نباید به تعویق افتد.
دکتر مهران حسنی
کارشناس ارشد گردشگری پژوهشگر و تحلیلگر سیاست‌های توسعه گردشگری عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران
