روز ملی اقامتگاههای بوم گردی ؛ فرصتی برای بازخوانی رسالت ، چالش و راهکار
31 اردیبهشت به عنوان ، روز ملی اقامتگاه های بومگردی ، فرصتی مغتنم برای باز اندیشی در مسیر شکل گیری ، رسالت و آینده این اقامتگاه هاست ، اقامتگاههایی که با نگاهی اصیل و بومی به گردشگری بر پایه تعامل فرهنگی ، حفظ محیط زیست و احیای اقتصاد محلی شکل گرفتند . اما امروز در معرض چالش هایی قرار دارند که اگر به درستی آسیب شناسی نشوند ، فلسفه وجودی شان به محاق خواهد رفت . اقامتگاه بوم گردی نه صرفا یک اقامتگاه ، بلکه یک مفهوم فرهنگی و زیست محیطی ، در صنعت گردشگری است . هدف از شکل گیری این اقامتگاه ها ، ایجاد تجربه ای عمیق و ملموس برای گردشگران در دل زیست بوم های بومی و محلی بوده است ، تجربه ای که با مشارکت فعال جامعه محلی ، استفاده از معماری سنتی ، ارائه غذاهای بومی ، صنایع دستی و آیین ها ، بستری برای توسعه پایدار گردشگری فراهم می کرد . در واقع ، این اقامتگاه ها به مثابه پل ارتباطی بین گردشگری و فرهنگ میزبان عمل می کنند ، پلی که حامل پیام احترام به میراث طبیعی و فرهنگی است . جایگاه اقامتگاه های بوم گردی در زنجیره ارزش گردشگری ، فراتر از اقامت صرف است . آن ها در باز تولید هویت بومی ، احیای مشاغل سنتی و ترویج اقتصاد مشارکتی اثربخش می باشند . یکی از ارزشمندترین نقش های اقامتگاه های بوم گردی ، حفاظت و معرفی میراث ناملموس فرهنگی و صنایع دسنی بومی است . هر اقامتگاه بوم گردی می تواند به موزه ای زنده از آیین ها ، زبان ها ، غذاها و هنرهای بومی بدل شود . این فضاها فرصت عرضه مستقیم محصولات صنایع دستی ، آموزش مهارت های سنتی و ایجاد بازارهای محلی برای جامعه میزبان را فراهم می کنند . از سوی دیگر ، اقامتگاه های بوم گردی در مدار گردشگری مسولانه قرار دارند . آن ها باید از مدل توسعه ای پیروی کنند که مبتنی بر ظرفیت سازی ، حفاظت از منابع طبیعی و احترام به کرامت جوامع محلی باشد . اما با وجود اهداف ارزشمند ، توسعه سریع و گاه بدون نظارت اقامتگاه های بوم گردی در سالهای اخیر منجر به بروز چالش هایی شده است : برخی اقامتگاه ها به جای حفظ فرهنگ بومی ، به سمت ارائه خدمات شبه هتلی و تزئینات صرفا تجاری با عنوان بومی رفته اند . در حالی که از زیست بوم فرهنگی و سنتی منطقه فاصله گرفته و برخی واحدها نیز بدون مطالعه ظرفیت برد زیست محیطی و بدون رعایت اصول ساخت و ساز ، سازگار با طبیعت ، موجب تخریب منابع طبیعی شده اند . همچنین ، صدور مجوزهای متعدد در مناطقی خاص بدون در نظر گرفتن تنوع فرهنگی و ظرفیت منطقه ای باعث اشباع بازار و افت کیفیت شده اند . بنابراین پیشنهادات راهبردی در این ارتباط شامل مواردی چون ، ایجاد نظام رتبه بندی کیفی اقامتگاه ها با شاخص های فرهنگی و زیست محیطی ، توانمندسازی جوامع محلی ، ارتباط ساختارمند با هنرمندان و فعالان صنایع دستی محلی ، نظارت مستمر با مشارکت نهادهای مردم نهاد ، برندسازی ملی بومگردی ایرانی با رویکرد منطقه ای و جهانی سازی محتوا و … می باشد . در ادامه این یادداشت با تمرکز بر دو بخش ، نقش زنان و جوانان در ایجاد و مدیریت اقامتگاههای بومگردی و همچنین نقش طراحی داخلی و خارجی اقامتگاه ها بر مبنای سنت ، قصه گویی و روایتگری فرهنگی به دلیل حائز اهمیت بودن در اینگونه از اقامتگاه ها پرداخته می شود . در بسیاری از اقامتگاه های بوم گردی ، این زنان و جوانان هستند که روح زندگی را در گردشگری بومی جاری می کنند . مدیریت خانوادگی این اقامتگاه ها فرصتی فراهم کرده تا زنان محلی با پخت غذاهای سنتی ، روایتگری فرهنگی ، تولید صنایع دستی و مهمان نوازی حرفه ای ، در خط مقدم ارتباط با گردشگران قرار گیرند . هم زمان جوانان با آشنایی با فناوری ، بازاریابی آنلاین و زبان های خارجی ، توانسته اند در توسعه حرفه ای و روزآمد اقامتگاه ها موثر باشندو آن ها را به رقابتی ترین بخش از گردشگری داخلی و حتی بین المللی تبدیل نمایند . کارشناسان معتقدند ، که اگر این ظرفیت انسانی مورد حمایت ساختاری ، آموزشی و اقتصادی قرار گیرد ، بومگردی می تواند به الگوی موفقی از گردشگری اجتماع محور با محوریت زنان و جوانان تبدیل شود ، الگویی که توسعه پایدار محلی را از درون خانواه آغاز می کند . یکی دیگر از مولفه های کلیدی در موفقیت اقامتگاه های بومگردی طراحی فضایی آنها با الهام از معماری سنتی ، اقلیم بومی و روایت گردی فرهنگی است . در بسیاری از اقامتگاههای موفق ، معماری داخلی و خارجی نه تنها بازسازی خانه های تاریخی نیست بلکه بازآفرینی آگاهانه ای است از سبک زندگی ، آیین ها و قصه های زیست جوامع محلی طراحان داخلی و معماران سنت گرا که با دقت و شناخت فرهنگی وارد طراحی این فضاها می شوند ، با بهره گیری از مصالح بومی ، رنگ های طبیعی ، چیدمان اقلیمی و جزئیاتی چون سکو ، کرسی ، پنجره های مشبک ، نقوش دیواری و چیدمان سنتی ، اقامتگاه را به یک تجربه زیبا شناختی و فرهنگی تبدیل می کنند . افزون بر فرم ، روایت گری فضایی نقش مهمی در جذب گردشگر ایفا می کند . هر اتاق می تواند داستانی از یک شخصیت محلی ، آیین سنتی یا اسطوره منطقه را بازگو کند . گردشگران نه تنها در یک فضای اقامتی ساکن می شوند ، بلکه دردل یک روایت فرهنگی بومی زندگی می کنند . این روایت ها می توانند از طریق طراحی داخلی ، تابلو نویسی سنتی ، روایت های صوتی یا همراهی میزبانان روایت گر منتقل شوند . تحقیقات میدانی نشان داده اند که اقامتگاه هایی که از طراحی بومی – روایتی برخوردارند ، میزان بازگشت مجدد گردشگر ، رضایت و اشتراک گذاری تجربیات در شبکه های اجتماعی آنها بالاتر است . به همین دلیل سرمایه گذار بر طراحی مبتنی بر هویت فرهنگی و قصه پردازی می تواند مزیت رقابتی کلیدی برای این اقامتگاه ها باشد . سخن پایانی اینکه ، اقامتگاه بوم گردی ، سرمایه ای فرهنگی و اجتماعی برای آینده گردشگری ایران است . حفاظت از روح اصیل این اقامتگاه ها نیازمند تدبیر ، آموزش ، نظارت مشارکت فعال تمامی ذی نفعان از جامعه محلی تا سیاستگذاران است .
کارشناس ارشد گردشگری
اداره کل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی مازندران
عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران
