صنعت گردشگری در دهه‌های اخیر به یکی از پیشران‌های توسعه اقتصادی، فرهنگی و دیپلماسی عمومی کشورها تبدیل شده است.ا ما آنچه زیر پوست این صنعت جریان دارد و کمتر مورد توجه قرار می گیرد،نهادهای تخصصی هستند که همه چیز را در عمل به حرکت در می‌آورند. شرکت‌های سیاحتی و گردشگری ،نه تنها وظیفه تسهیل سفر را بر عهده دارند،بلکه بازیگران اصلی در مدیریت تجربه گردشگر، جریان درآمدی ،امنیت سفر ،ترویج فرهنگ، حفاظت از محیط زیست و توزیع عادلانه گردشگران در جغرافیای کشور محسوب می‌شوند.
شرکت‌های سیاحتی و گردشگری، نقش حیاتی در زنجیره خدمات گردشگری دارند. یک گردشگر برای سفر موفق به مجموعه ای از خدمات منسجم نیاز دارند؛ از انتخاب مقصد، رزرو بلیط و محل اقامت گرفته تا برنامه‌ریزی مسیرها، تهیه بیمه سفر ،استفاده از راهنمایان حرفه‌ای، بهره‌مندی از خدمات حمل و نقل محلی وا رتباط با جاذبه‌های گردشگری، شرکت‌های سیاحتی این زنجیره را طراحی و مدیریت می‌کنند. در نبود آنها، سفرها به تجربه‌هایی پراکنده، پرریسک و ناکارآمد بدل خواهندشد.
این شرکت ها به عنوان محرک اقتصاد گردشگری و پشتیبان صنایع وابسته، با جذب گردشگران داخلی و خارجی به گردش سرمایه در سطح ملی و محلی اثرگذار هستند.آن ها برای مراکز اقامتی، راهنمایان گردشگری، شرکت‌های حمل و نقل، رستوران‌ها و مراکز پذیرایی وعرضه غذا، فروشگاه‌ها ،صنایع دستی و سوغات و …بازار خلق می‌کنند. بدون این شرکت‌ها، بسیاری از این کسب و کارها با رکود روبرو خواهند شد. آنها همچنین نقش مهمی در ایجاد اشتغال پایدار، جذب سرمایه‌گذاری خصوصی و ارزآوری دارند.
همچنین شرکت‌های سیاحتی به عنوان ابزار دیپلماسی فرهنگی و انتقال تصویر مثبت از کشور ایفای نقش می‌کنند .هرگردشگر خارجی که با تورهای معتبر به کشور سفر می‌کند، با تصویر سازمان یافته و آبرومندانه از مقصد روبرو میشود .شرکت‌های مجاز با ارائه اطلاعات صحیح و برگزاری تورهای با کیفیت با بهره‌گیری از راهنمایان گردشگری حرفه‌ای، به یکی از موثرترین ابزارهای دیپلماسی فرهنگی و بهبود چهره بین‌المللی کشور تبدیل شده‌اند.
تضمین امنیت و آرامش سفر، یکی از موضوعات مهم در سفر است .بنابراین سفر با تورهای رسمی به معنای برخورداری از پوشش بیمه، برنامه‌ریزی ایمن، خدمات پشتیبانی، دسترسی به خدمات درمانی در مواقع ضروری ،و هماهنگی با نهادهای ذیربط است .
شرکت‌های دارای مجوز تحت نظارت رسمی قرار دارند و در صورت بروز مشکل پاسخگو هستند. این در حالیست که تورهای غیر مجاز مسافران را در معرض تهدیدات متعدد از جمله حوادث، کلاهبرداری و بلاتکلیفی قانونی قرار می‌دهند.
توسعه متوازن مناطق و تمرکز زدایی گردشگری از جمله مباحثی است که در صنعت گردشگری به عنوان توزیع عادلانه درآمد برای مناطق برخوردار، حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی و کاهش اثرات منفی در گردشگری بسیار حائز اهمیت است. یکی از ضعف‌های مزمن گردشگری ایران، تمرکز بیش از حد بر چند مقصد شناخته شده است. شرکت‌های سیاحتی ،توانایی معرفی و توسعه مقاصد جدید را دارند .لذا از طریق طراحی بسته‌های سفر متنوع،می توان مناطق کمتر شناخته شده، اما دارای ظرفیت بالا را به بازار گردشگری وارد کرد.ا ین اقدام از تراکم بیش از حد در مقاصد پرترردد جلوگیری کرده و مزایای اقتصادی را به صورت متوازن در سراسر کشور توزیع می‌کند.
در حوزه گردشگری پایدار و مسئولانه نیز شرکت‌های حرفه‌ای، در مسیر جهانی شدن گردشگری مسئولانه حرکت می‌کنند. آنها در طراحی تورها، اصول حفاظت از طبیعت، احترام به جوامع بومی،کا هش رد پای کربن و آگاهی‌بخشی فرهنگی را لحاظ می‌کنند .این رویکرد مسیر گردشگری را به سمت توسعه پایدار که دغدغه جهانی است ،هدایت کرده و منابع طبیعی و فرهنگی را برای نسل‌های آینده حفظ می‌کند.
البته علی رغم این جایگاه مهم، شرکت‌های سیاحتی با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند از جمله آنها، فعالیت گسترده تورهای غیر مجاز ، که رقابت ناعادلانه و ناسالم را ایجاد کرده اند .
ضعف نظارت اجرا یی در برخورد با تخلفات گردشگری غیر رسمی، طولانی بودن فرایند صدور مجوزها، کمبود حمایت‌ها و تسهیلات مالی و نیز بی‌ثباتی نرخ ارز وافزایش ناگهانی هزینه‌ها که توان رقابت را کاهش می‌دهد .
شرکت‌های سیاحتی و جهانگردی قلب تپنده صنعت گردشگری هستند. بنابراین دولت و نهادهای مرتبط باید با نگاه راهبردی، بسترهای لازم برای رشد این شرکت‌ها را فراهم آورند. تسهیل فرایندها و کوتاه نمودن زمان صدور مجوزها، اعمال نظارت قاطع بر تورهای غیر مجاز و تبلیغات بدون مجوز،ا رائه تسهیلات مالیاتی و اعتباری به شرکت‌های رسمی و فعال ،تقویت آموزش حرفه‌ای، حمایت از نوآوری در طراحی بسته‌های سفر با استفاده از فناوری‌های نوین ،همکاری نزدیک بین دولت و شرکت‌های سیاحتی و جوامع حرفه‌ای مرتبط وجوامع محلی و رسانه‌ها برای ارتقای آگاهی عمومی و فرهنگ سازی سفر مسئولانه از جمله موارد راهبردی است که در رشد و رفع چالش‌ها موثر خواهد بود .
استان مازندران با داشتن بیش از ۲۰۰ شرکت خدمات سیاحتی و جهانگردی از نظر کمی از قطب‌های صنعت گردشگری کشور به شمار می‌رود. اما آنچه در عمل دیده میشود فاصله معنادار میان” پتانسیل بالقوه”و “وضعیت بالفعل” این شرکت‌هاست. بسیاری از آنها درگیر روزمرگی، فقدان نوآوری، ضعف زیرساخت‌های بازاریابی و فاصله با تحولات گردشگری نوین هستند ،مسئله‌ای که ضرورت احیای راهبردی و بازنگری در سیاست‌ها رادوچندان می‌کند .
گردشگری امروز صنعتی مبتنی بر خلاقیت، دیجیتال سازی، تجربه محوری و تعامل بین بخشی است. در این شرایط، شرکت های گردشگری مازندران برای حضور موثر در بازار، نیازمند تحول چند وجهی‌اند ؛از طراحی بسته‌های سفر متنوع و متناسب با ذائقه‌ها به ویژه نسل جدید، گردشگران گرفته تا تعامل ساختار یافته با جوامع محلی، بوم گردی‌ها ،راهنمایان مجرب ،مراکز اقامتی و پذیرایی و ظرفیت‌های بومی همچون گردشگری کشاورزی ،نوغانداری میراث آیینی و تنوع زیستی،لذا در این مسیر نقش دولت کلیدی است.
د یگر نمی‌توان از دولت انتظار داشت تنها مجوز صادر کند و ناظر باشد. دولت باید نقش تسهیلگر،طراحی سیاست و پشتیبان توانمندسازی باشد.
پا یان سخن اینکه ،اگر قرار است گردشگری مازندران به عنوان محرک توسعه پایدار عمل کند ،نمی‌توان نقش شرکت‌های گردشگری را نادیده گرفت. این شرکت‌ها اگر فعال ،نوآور، شبکه محورو تخصصگرا شوند می‌توانند به عنوان حلقه واسط میان ظرفیت‌های بومی و بازار ملی و حتی جهانی گردشگری عمل کنند .اکنون زمان آن فرا رسیده که با نگاهی آینده نگر، مبتنی بر مشارکت دولت و بخش خصوصی به بازسازی جایگاه شرکت‌های گردشگری در استان مازندران بپردازند.
دکتر مهران حسنی پژوهشگر و تحلیلگر سیاسی سیاست‌های توسعه گردشگری
