در سال‌های اخیر انتخاب برخی از روستاهای ایران به عنوان روستاهای جهانی گردشگری از سوی سازمان جهانی گردشگری(UNWTO) توجه‌ها را به ظرفیت‌های بومی و فرهنگی این سکونتگاه‌های ارزشمند جلب کرده است .اما آنچه بیش از عنوان جهانی اهمیت دارد، مسیر و مدل توسعه این روستاهاست. در این میان، گردشگری روستایی اجتماع محور به عنوان الگوی انسانی، پایدار و مشارکتی می تواند روستاهای ایرانی را از وابستگی‌های بیرونی و توسعه ناپایدار نجات دهد.
گر دشگری اجتماعی
محور به مدلی از توسعه گردشگری اطلاق میشود که در آن جامعه محلی مالک، طراح و بهره‌بردار اصلی از منافع گردشگری است. برخلاف شیوه‌های سنتی مبتنی بر سرمایه‌گذاران بیرونی با پروژه‌های دستوری،ا ین مدل بر مشارکت واقعی مردم، تقویت نهادهای محلی مانند شوراها و دهیارها و همکاری با سازمان‌های مردم نهاد تاکید دارد.
بررسی تجربه‌های موفق جهانی نشان می‌دهد که توسعه گردشگری در روستاها، بدون توجه به ظرفیت‌های انسانی درون روستا منجر به نارضایتی، مهاجرت، تخریب فرهنگ بومی و شکاف‌های اجتماعی میشود. در مقابل، در روستاهایی مانند کندوان(رو ستای جهانی گردشگری) یا ماسوله حضور فعال مردم در راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم گردی تولید و فروش صنایع دستی و حفاظت از بافت روستا نشان داده که مردم اگر صاحب فرایند توسعه باشند، بهترین حافظان منابع فرهنگی و طبیعی خود خواهند بود.
بنابراین، امروز نیازمند بازنگری در سیاست‌های ملی گردشگری روستایی هستیم. باید به جای نگاه پروژه محور و بالا به پایین مدل برنامه‌ریزی مشارکتی را جایگزین کنیم. مدلی که در آن صدای روستاییان شنیده شود، زنان و جوانان مشارکت واقعی داشته باشند ،منابع بومی حفظ گردد و منافع حاصل از گردشگری به شکل عادلانه میان اهالی توزیع شود.
روستای کندلوس در شهرستان نوشهر استان مازندران در دو دوره و همچنین در سال جاری به عنوان یکی از کاندیداهای روستاهای جهانی گردشگری ایران در لیست قرار گرفته است.ا ین روستا یکی از شاخص‌ترین روستاهای فرهنگی- تاریخی ایران است، که به درستی به عنوان یکی از گزینه‌های شایسته برای ثبت در فهرست روستاهای جهانی گردشگری انتخاب شده است. این روستا نه تنها از نظر زیباشناسی طبیعی و چشم اندازهای بکر کوهستانی دارای ارزش است، بلکه به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، آیینی، هنری و تاریخی نمونه‌ای کم نظیر در گستره جغرافیایی شمال کشور به شمار می‌رود.
کندلوس با سابقه سکونت کهن، یکی از معدود روستاهایی است که میراث فرهنگی زنده را در بطن زندگی روزمره خود حفظ کرده است:
موزه مردم شناسی کندلوس به عنوان یک موزه بخش خصوصی که نماینده ای از حافظه تاریخی مردم منطقه است.
معماری سنتی با استفاده از مصالح بومی، کوچه باغ‌ها با انواع درختان تنومند و خانه‌های چوبی و ساختار ارگانیک روستا گواهی بر تداوم فرهنگ بومی است.
تقویم زیستی و فرهنگی مردم کندلوس شامل آیین‌های محلی، مناسک کشاورزی، آداب و رسوم نوروزی، آیین‌های عزاداری خاص به میراث ناملموس غنی آن افزوده است.
همچنین کندلوس به عنوان یکی از پایگاه‌های هنرهای بومی در غرب مازندران شناخته میشود .موسیقی محلی با سازهایی چون دوتار، کمانچه و نی بخشی از هویت شنیداری کندلوس را می‌سازد .تولید گیاهان دارویی و عرقیجات سنتی و نیز صنایع دستی ترکیبی از دانش بومی هنر و اقتصاد روستایی است. گردشگری فرهنگی، بوم گردی، کشاورزی کوهستانی و دامداری سنتی از ارکان معیشت مردم کندلوس هستند. شکل‌گیری اقامتگاه‌های بوم گردی مردمی با مدیریت خانواده‌های محلی نشانگر موفقیت مدل اقتصاد مشارکتی است. و همچنین، تولید محصولات ارگانیک از جمله عسل، گیاهان دارویی لبنیات سنتی و میوه‌های کوهی و تولید پوشاک اصیل مازندرانی از دیگر منابع درآمدزای جامعه محلی است.
مردم کندلوس تجربه بالایی در مدیریت اجتماعی و منابع فرهنگی و طبیعی دارند که در موزه‌داری، گردشگری خانوادگی، و حفظ آیین‌ها نمود دارد. سطح بالای سواد فرهنگی، زیست محیطی و گردشگری در میان جوانان این روستا، آن را از سایر نقاط مشابه متمایز می‌کند. به طور قطع تجربه مدیریت محلی مستقل و وجود نهادهای مردمی فعال زمینه ساز توسعه پایدار می‌باشد.
زنان در کندولوس نقش فعالی در حوزه‌های گردشگری، صنایع دستی، آموزش های آیینی، آشپزی سنتی و مدیریت اقامتگاه‌ها داشته و دختران جوان روستا در قالب گروه‌های فرهنگی وهنری، در حفظ زبان بومی، روایتگری و اجرا آیین‌های محلی فعالیت می‌کنند، و نیز جوانان تحصیل کرده کندلوس با بازگشت به زادگاه و مشارکت در اقتصاد گردشگری در احیای هویت بومی نقش آفرین شده‌اند.
نگارنده این یادداشت، که در معرفی و انتخاب کاندیدا شدن روستای کندلوس به عنوان ۸ روستای منتخب جهانی شدن، در دور اول نقش داشته است مواردی چون:
برخورداری از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس غنی، وجود نهادهای محلی فعال و توانمندی در حوزه گردشگری اجتماع محور، اثربخشی مدل مشارکت مردمی در حفظ و بهره‌برداری از منابع گردشگری، انسجام اجتماعی و فرهنگ میزبانی پایدار و حفظ اکوسیستم طبیعی و رعایت اصول گردشگری مسئولانه، و…ا ز شاخص‌های انتخاب کندلوس با عنوان روستای جهانی بوده است.
در پایان اینکه روستای کندلوس با ویژگی‌های ممتاز فرهنگی، طبیعی و اجتماعی ظرفیت تبدیل شدن به نخستین روستای جهانی گردشگری استان مازندران را دارد.ا ین روستا نه تنها شایسته ثبت در سطح بین‌المللی است، بلکه می‌تواند به مدل الگویی برای توسعه روستاهای کوهستانی و فرهنگی شمال کشور تبدیل شود.
دکتر مهران حسنی کارشناس ارشد گردشگری وپژوهشگر تحلیلگر سیاست‌های توسعه گردشگری
