با تصویب رسمی روز ۳۱ فروردین به عنوان روز ملی “گندم و نان” در تقویم جمهوری اسلامی ایران، یک مناسبت تازه اما ریشه‌دار به صحنه هویت ملی افزوده شده است. روزی برای یادآوری نقش بنیادین نان به عنوان ستون معیشت، رکن فرهنگ،” نماد “امنیت غذایی در جامعه ایرانی است .اما این رویداد ملی تنها به مثابه یک مناسبت تقویمی نیست، بلکه می‌تواند به نقطه‌ای برای اتصال و هم افزایی میان چندین حوزه راهبردی بدل شود؛ از کشاورزی و غذا تا میراث فرهنگی و گردشگری پایدار، صنعتی که در سال‌های اخیر به عنوان ابزاری فرهنگی ،اقتصادی و اجتماعی نقش پررنگ‌تری یافته است.
نان در ایران یک کالا نیست، بلکه یک”نماد”است.در باورهای عامیانه، در شعر وادب فارسی،در آیین ها ومراسم های محلی و در سفره‌های ساده و باشکوه نان همواره حضوری مقدس داشته است.
در نان‌های سنتی ایرانی، تنوع اقلیمی، زیست بوم کشاورزی و فرهنگ غذایی بومی متبلور شده است. از این منظر، هر نان محلی را می‌توان به مثابه یک “نشانه فرهنگی” در نظر گرفت؛ نشانه ای که قابلیت تبدیل شدن به جاذبه ای برای گردشگری فرهنگیو خوراک را دارد.
گندم ،به عنوان استراتژیک‌ترین محصول کشاورزی، نه تنها تامین کننده بخش بزرگی از انرژی غذایی خانوار ایرانی است، بلکه نقش مهمی در اشتغال روستایی، زنجیره ارزش کشاورزی و تاب‌آوری اقتصادی دارد .در شرایط تهدیدات اقلیمی و چالش‌های جهانی غذا اتصال” روایت گندم” با “برنامه‌های گردشگری روستایی و کشاورزی “می‌تواند سبب ارتقای آگاهی عمومی و مشارکت فعالانه طرح در حفاظت از منابع غذایی شود. توسعه گردشگری کشاورزی با محوریت مزارع گندم، آسیاب‌های سنتی، کارگاه‌های نان پزی ،می‌تواند علاوه بر ایجاد اشتغال فصلی و پایداری معیشتی در مناطق کم برخوردار، موجب انتقال دانش بومی و حفظ شیوه‌های سنتی تولید نان گردد.
این روز قابلیت آن را دارد، که به یکی از مناسبت‌های سالانه در تقویم گردشگری ملی تبدیل شود .
در ادامه، پیشنهادهایی برای برنامه‌های اجرایی با رویکرد چند بعدی ارائه میشود:
جشنواره‌های گردشگری با محوریت نان و برگزاری سالانه با عنوان” جشنواره نان‌های سنتی ایران” در هر سال در یکی از استان‌ها ، برپایی کارگاه‌های پخت نان محلی برای گردشگران داخلی و خارجی ،معرفی نان به عنوان عنصر فرهنگی در بسته‌های سفر تورها
همچنین ،مستندسازی و روایتگری با تولید مستندهای کوتاه ،ویدیوهای آموزشی درباره فرایند سنتی تهیه نان از “مزرعه تا تنور “ساخت و انتشار روایت‌های مردمی از نان و جایگاه آن در آداب و رسوم به عنوان میراث معنوی
اجرای تورهای تجربه محور و گردشگری مشارکتی با طراحی تورهای بازدید از مزارع گندم، آسیاب‌ها و نانواییهای محلی، برگزاری مسابقات پخت نان‌های محلی ،ایجاد مسیرهای گردشگری خوراک در استانهای دارای برند نان و سایر موارد از دیگر پیشنهادات است.
ا ز جمله مهمترین آنها ،حمایت از کارآفرینی در حوزه گردشگری نان با ایجاد برندهای محلی نان با بسته‌بندی گردشگر پسند حمایت از نانوایان محلی برای تبدیل کسب و کار سنتی به مراکز جذب گردشگران می‌باشد. در چارچوب اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، موضوعاتی چون امنیت غذایی، اشتغال زنان و جوانان ،حفاظت از میراث فرهنگی و ترویج تولید و مصرف مسئولانه مورد تاکید قرار گرفته‌اند.ر وز ملی نان اگر با پیوست گردشگری و توسعه محلی همراه شود، می‌تواند به بستری برای تحقق این اهداف بدل گردد.
گردشگری نان،به عنوان مدلی مشارکتی، به جوامع محلی قدرت می دهدتا دانش و مهارت‌های بومی خود را به ارزش اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تبدیل کنند
.در پایان
اینکه، نامگذاری روز ۳۱ فروردین به عنوان روز ملی گندم و نان، گامی ارزشمند برای ارج نهادن به یکی از مهمترین مؤلفه‌های زیستی و فرهنگی ایرانیان است. اما ارزش واقعی این روز در فعال‌سازی ظرفیت‌های پیوست آن، با حوزه‌هایی مانند گردشگری، کشاورزی، صنایع دستی و میراث فرهنگی نهفته است.
یشنهاد میشود ،وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، سازمان‌های مردم نهاد و جوامع محلی “کمیته راهبری گردشگری نان” را با هدف تدوین برنامه‌های سالانه ،طراحی رویدادهای منطقه‌ای و حمایت از نوآوری در حوزه “گردشگری نان ” راتشکیل دهند.
در نهایت، نان می‌تواند همان نخ طلایی باشد؛ که فرهنگ، اقتصاد ،توسعه و گردشگری را به هم پیوند زند، اگر این فرصت را به درستی درک و از آن بهره برداری کنیم .
استان مازندران، با تنوع زیستی فرهنگی و خوراکی چشم گیر به ویژه در حوزه پخت نان‌های محلی و روستایی از گلوگاه تا رامسر می‌تواند به یکی از استانهای پیشرو در گرامیداشت” روز ملی گندم و نان “در ۴ محور اصلی فرهنگی، گردشگری، اقتصادی و آموزشی با ارائه برنامه‌ها و اقدامات در قالب یک ،طرح اقدام استانی برای گرامیداشت روز ملی گندم و نان در مازندران با محوریت پیوند فرهنگ، گردشگری و توسعه بومی تبدیل شود .این طرح می‌تواند به عنوان یک سند راهبردی برای اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی، فرمانداری‌ها، دهیاری‌ها و سازمان‌های مردم نهاد مورد استفاده قرار گیرد .
در این طرح اقدامی ،اهدافی کلان چون شناسایی و احیای نان‌های سنتی و بومی مازندران، معرفی نان به عنوان عنصر هویتی، فرهنگی و گردشگری، ارتقای توان اقتصادی جوامع محلی از طریق گردشگری خوراک و تولید آن، ایجاد رویدادهای منظم تقویمی در حوزه گردشگری فرهنگی و کشاورزی و تقویت حس تعلق نسل جدید به میراث غذایی استان باید مورد دقت و توجه خاص قرار گیرد.
دکتر مهران حسنی دبیر و نایب رئیس انجمن گردشگری پایدار سبز مازندران
عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران وپژوهشگر حوزه گردشگری
