راهنمایان گردشگری سفیران فرهنگی و معماران تجربه‌های گردشگری‌اند، که با داشتن مهارت و علاقه خود پلی میان تاریخ ،طبیعت و فرهنگ یک سرزمین با گردشگران ایجاد می‌کنند. آنها نه تنها معرفی کننده جاذبه‌های دیدنی هستند بلکه روایتگر تاریخ ،هویت و سبک زندگی جوامع مختلفند و تاثیر بسزایی در ارتقای کیفیت سفر و رضایت گردشگران داشته و تجربه سفر را برای گردشگران به یاد ماندنی و ارزشمند می‌سازند.
دوم اسفند ماه در ایران به نام روز راهنمایان گردشگری نامگذاری شده است که همزمان با روز جهانی راهنمایان گردشگری در سطح بین المللی است. این روز به ابتکار فدراسیون جهانی راهنمایان گردشگری نامگذاری شد ،و در بسیاری از کشورهای جهان برای بزرگداشت این حرفه و افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت آن مراسم و برنامه‌هایی برگزار میشود.
هدف از نامگذاری این روز تقدیر از تلاش‌های راهنمایان گردشگری، ایجاد آگاهی در جامعه درباره نقش کلیدی آنان در صنعت گردشگری و همچنین بهبود شرایط شغلی و حرفه‌ای آنان است .در ایران این روز فرصتی است تا فعالان گردشگری، مسئولان و نهادهای مرتبط توجه بیشتری به جایگاه راهنمایان و چالش‌های پیش روی آنان داشته باشند.
اهمیت و جایگاه راهنمایان گردشگری در صنعت گردشگری به عنوان سفیران فرهنگی و تاریخی کشور که با معرفی تاریخ، تمدن ،سنت ها و سبک زندگی تصویر دقیقی از هویت ملی را ارائه می‌دهند و با روایت‌های جذاب و علمی گردشگران را با ارزشهای فرهنگی و اجتماعی آشنا کرده و مانع از تحریف و انتقال اطلاعات نادرست شده ،وهمچنین یک راهنمای گردشگری حرفه‌ای با مهارت‌های ارتباطی و ارائه اطلاعات جذاب و دقیق ،سفر را برای گردشگران لذت بخش‌تر کرده و گردشگری که اطلاعات مفید و جذابی از محیط دریافت کند ،تجربه بهتری خواهد داشت و احتمال بازگشت او به مقصد افزایش می‌یابد.
همچنین را هنمایان گردشگری با معرفی مقاصد کمتر شناخته شده و هدایت گردشگران به خرید صنایع دستی، استفاده از خدمات محلی و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی به رشد اقتصادی جوامع محلی کمک می‌کنند.
ضمن اینکه یکی از وظایف مهم راهنمایان گردشگری آموزش گردشگران در خصوص حفاظت از محیط زیست و احترام به آثار تاریخی است. آنان با تشویق گردشگران به رعایت اصول گردشگری پایدارمانع از تخریب طبیعت و آثار باستانی می‌شوند.
از بعد دیگر، راهنمایان گردشگری در توسعه گردشگری کشور نقش بارزی دارند آنان با ارائه اطلاعات جامع وتخصصی درباره جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی کشور ، تجربه‌ای منحصر به فرد برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم کرده و در افزایش جذابیت گردشگری ایران در سطح جهانی و رشد ورود گردشگران بین‌المللی تاثیرگذار خواهند بود.
همچنین یکی از مهمترین نقش‌های راهنمایان تسهیل ارتباط میان گردشگران و ساکنان و جوامع محلی است، آنها با توضیح تفاوت‌های فرهنگی باعث کاهش سوء تفاهم‌ها شده و فضای تعامل مثبتی را میان د و طرف ایجاد می‌کنند، این تعامل به پذیرش بیشترگر دشگران در جوامع محلی و تقویت همزیستی فرهنگی کمک می‌کند، ضمن اینکه آنها با به کارگیری دانش و مهارت های خود سطح خدمات گردشگری را افزایش داده و باعث افزایش رضایت گردشگران می‌شوند. هرچه سطح خدمات ارائه شده توسط راهنمایان بهتر باشد، تصویر بهتر ی از گردشگری کشور در ذهن گردشگران شکل می‌گیرد و این امر در جذب گردشگران بیشتر تاثیرگذار خواهد بود.
برندسازی مقاصد گردشگری نقش دیگریست که راهنمایان با معرفی جاذبه‌های کمتر شناخته شده و تاکید به ویژگی‌های منحصر به فرد هر منطقه ایفا می‌کنند آنها با روایت داستان‌های جذاب و استفاده از روش‌های نوین راهنمایی موجب برجسته شدن مقاصد جدید می‌شوند.
با توجه به اینکه راهنمایان گردشگری به عنوان یکی از مهمترین ارکان صنعت گردشگری هستند و نقش بی‌بدیلی در هدایت و آگاهی بخش گردشگران ایفا می‌کنند، وظایف و تکالیفی سنگینی را بر عهده دارند، یک راهنمایگردشگری حرفه‌ای باید دانش عمیقی از تاریخ ،فرهنگ، جغرافیا، محیط زیست ،آداب و رسوم و مسائل اجتماعی و اقتصادی کشور و منطقه داشته باشد. به روز بودن اطلاعات راهنما از منابع معتبر برای پاسخگویی به پرسش‌های گردشگران امری ضروریست. همچنین مهارت‌های ارتباطی قوی ، مدیریت گروه‌های گردشگری، برخورد مودبانه و خوشرویی از ویژگی‌های اجتناب ناپذیر آنها بوده و باید بتوانند فضای سفر را برای گردشگران دلپذیر کنندو خاطرات خوشی برایشان بسازند.
از دیگر وظایف راهنمایان حفظ و اشاعه فرهنگ بومی است. بنابراین آنها باید فرهنگ بومی هر منطقه را به درستی معرفی کرده، از انتقال اطلاعات نادرست یا کلیشه‌ای خودداری و در جهت تغییر فرهنگ جوامع محلی گام برندارند، بلکه بر حفظ اصالت فرهنگی و احترام به آداب و رسوم و نیز به اصول اخلاقی پایبند باشند،و از تبلیغ و اطلاعات نادرست پرهیز کنند، صداقت داشته باشند و از ایجاد حواشی و برخوردهای نادرست جلوگیری نموده و نیز حفظ حریم شخصی گردشگران و رعایت اصول ایمنی برای آن ها از وظایف شان می باشد.
از منظر ترویج گردشگری پایدار ومسولانه نیز باید به گردشگران آموزش دهند ،که چگونه می‌توانند سفری مسئولانه و کم تاثیر بر محیط زیست داشته باشند.همچنین، جلوگیری از تخریب محیط، احترام به فرهنگ محلی و حمایت از کسب و کارهای بومی، از اصولی است که راهنمایان باید به آنها پایبند باشند.
همان گونه که در بالا اشاره شد راهنمایان گردشگری به عنوان یکی از رکان اساسی صنعت گردشگری محسوب می‌شوند. لذا برای انجام دقیق و حرفه‌ای وظایف خود نیازمند به حمایت از سوی نهادها و دستگاههای مرتبط هستند. دستگاههای دولتی ،انجمن‌های حرفه‌ای و صنفی و نهادهای آموزشی همگی در بهبود شرایط شغلی آموزشی آنان ،نقش دارند.
در این راستا وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی به عنوان متولی اصلی گردشگری در کشور، سیاست گذاری، نظارت و حمایت از فعالان گردشگری از جمله راهنمایان را بر عهده دارد .پیگیری وضع قوانین و مقررات حمایتی از سوی مراجع ذیصلاح و وزارت متبوع برای حمایت از حقوق راهنمایان گردشگری از جمله بیمه و دستمزد ،و…جلوگیری از فعالیت افراد غیر مجاز در این حوزه و برخورد با تخلفات، با هماهنگی و همکاری نهادهای ذیصلاح، تسهیل فرایند قانونی صدور مجوزهای فعالیت، نظارت بر عملکرد راهنمایان و جلوگیری از فعالیت‌های غیر حرفه‌ای ، ارتقاء سطح آموزشی و مهارتی راهنمایان با برگزاری دوره‌های آموزشی، طراحی طرح‌های حمایتی برای کاهش بیکاری راهنمایان و….. از جمله وظایف قابل اشاره، وزارت گردشگری می‌باشد.
همچنین، انجمن‌های حرفه‌ای و صنفی نقش مهمی در حمایت از این قشر دارند .انجمن‌ها، باید به عنوان پل ارتباطی میان راهنمایان و نهادهای دولتی و خصوصی عمل کنند و در بهبود شرایط کاری اعضای خود، تلاش کنند. پیگیری مشکلات صنفی و حقوقی راهنمایان از طریق تعامل با مسئولان دولتی ،تلاش برای ایجاد بیمه درمانی و بازنشستگی، برگزار ی دوره‌های آموزشی تخصصی برای ارتقای دانش راهنمایان وسایرموارد که در اساسنامه شان مصوب شده است،ازوظایف وتکالیف این انجمن ها می باشد.
سازمان تامین اجتماعی و نهادهای بیمه‌گر نیز باید برای راهنمایان گردشگری که اغلب و یا به عبارتی همه آنها به صورت قراردادی فعالیت می‌کنند و امنیت شغلی و بیمه مناسبی ندارند، برنامه‌هایی برای حمایت از این قشر تدوین و اجرا کنند.
شرکت‌های خدمات سیاحتی و گردشگری که از خدمات راهنمایان بهره می‌برند، باید در قبال آنها تعهدات و مسئولیت‌هایی از جمله عقد قراردادهای شفاف ،فراهم کردن شرایط مناسب کار، حمایت از راهنمایان در مواقع اضطراری و مشکلات، حین وبعداز اجرا تور داشته باشند.
همچنبن، رسانه‌ها و فضای مجازی، می‌توانند نقش موثری در معرفی راهنمایان گردشگری و حمایت قانونی از آنها داشته باشند،
در پایان این یادداشت ذکر این نکات به عنوان جمع‌بندی ضروریست ،اینکه یک راهنمای گردشگری نقش کلیدی در موفقیت ،یک سفر داشته، و مسئولیت‌های گسترده‌ای در قبال گردشگران و تورها به عهده دارد. او بایدد انش، مهارت و اخلاق حرفه‌ای خود را همواره تقویت کند، تا بتواند تجربه‌ای جذاب و آموزنده برای گردشگران فراهم کند. رعایت اصول گردشگری پایدار ،حفظ امنیت گردشگران ارائه اطلاعات دقیق ، مدیریت صحیح تور از جمله مهمترین وظایف راهنمای گردشگری است، که تاثیر مستقیمی بر رضایتمندی گردشگران و توسعه پایدار صنعت گردشگری دارد. بنابراین با اجرای سیاست‌های حمایتی و همکاری و تعامل دستگاه‌ها و نهادهای دولتی، خصوصی و صنفی می‌توان جایگاه آن را در صنعت گردشگری کشور تقویت کرد.
دکتر مهران حسنی
دبیر و نایب رئیس انجمن گردشگری پایدار سبز مازندران
عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران
پژوهشگر حوزه گردشگری
