موفقیت هایم در هنر بیشتر شبیه معجزه است

و هنرمندان این دیار از دیرباز تاکنون ذوق و استعداد سرشار خود را در این هنر به رخ همگان کشیده‌اند که هنر زیبای گره‌چینی بیانگر فرهنگ و تمدن اقوام ایرانی بوده و سابقه دیرینه و تاریخی دارد. چه شگفت‌آور است آنگاه که وحدت چوب‌ها هنر می‌آفریند و تجلی‌گاه فرهنگ و رسوم مردمی می‌شود که سراسر هنرند و شور و ادبند و این همه شور و فرهنگ را اما بزرگ‌استادانی به تصویر کشیده‌اند که دستان زحمت‌کشیده شان معجزه‌گر است و نقش‌هایشان، بر کالبد چوب‌ها روح دمیده و تصاویری خلق کرده است که از ذات هنرمند استاد برمی‌آید و یکسره بر دل می‌نشیند.
کار با چوب با استفاده از هنر گره‌چینی در کشور ایران قدمتی چند صد ساله دارد و اکنون به گره ایرانی معروف شده است و تولیدکنندگان این هنر به دنبال حمایت مسئولان از این هنر دیرینه هستند.
گره‌چینی به هنری ایجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شیشه‌های رنگی در اشکال هندسی گفته می‌شود که به طور هماهنگ در یک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند.
فریدون افضلی 57 ساله دیپلمه، مغازه دار یکی از هنرمندان آملی است که بعد از پنجاه سال فعالیت خودش را بازنشسته و با بازار و هیاهوی آن خداحافظی و حدود ده سال در این شغل کار کرده است و اکنون در این عرصه به ساخت صنایع دستی و هنر گره چینی در آمل می پردازد. از بوی چوب لذت می برد و انرژی می گیرد و این علاقه به دوران کودکی و نوجوانی اش بر می گردد که در روزهای تعطیل برای خانه چیزهایی در حد مبتدی انجام می داد.
وی به شروع کار خویش با چوب اشاره کرد و گفت؛ قبل از ازدواج بخاطر علاقه فراوانم با چوب دسته تی شطرنج درست می کردم و مهره های آن را کنده کاری می کردم و بعد از آن هم در کنار شغل اصلی با چوب برای خانه پنجره ها و تابلوهایی معمولی درست می کردم.
افضلی در گفت‌وگو با صبح آمل، با اشاره به اینکه فعالیت‌های اصلی بنده در شرایط کنونی هنرهای چوبی شامل درودگری، گره‌چینی، معرق، منبت‌کاری و رنگ‌کاری چوب است، گفت: آثار زیادی از بنده در منازل و فروشگاههای کناره موجود می باشد که بسیار مورد توجه و استقبال همشهریان خصوصا گردشگران و توریست ها قرار گرفته است.
هنرمند صنایع دستی با بیان اینکه تاکنون درآمد حاصل از فعالیت خود را صرف توسعه کارگاه گره‌چینی چوبی و خرید مواد اولیه کرده است، افزود: کارگاه ما جزو کوچکترین کارگاه‌های صنایع دستی آمل در بخش سازه‌ها و صنایع چوبی است.
وی می گوید: گره چینی از هنرهای اصیل ایرانی و اسلامی به شمار می‌رود که در انواع مختلف با گچ، فلز، چوب و مواد دیگر ساخته می‌شود و از اوایل دوره اسلامی در بناها و خانه‌های ایران رایج بوده است. این هنر که بیشتر در ساخت درب و پنجره کاربرد دارد، با اتصال تکه‌های کوچک چوب ساخته و با ایجاد کام و زبانه‌ای روی هر یک از قطعات چوب و چفت کردن آنها در یکدیگر به هم متصل می‌شوند.
افضلی در پاسخ به این سوال که آیا همه گره های چوبی شبیه یکدیگرند؛ گفت: همه گره‌های چوبی شبیه یکدیگرند؟ خیر. گره چینی در سه نوع؛ مشبک، توپر و شیشه‌دار ساخته می‌شود. در نوع مشبک تکه‌های چوب نقش‌هایی را با ایجاد اشکال هندسی یا منحنی ایجاد می‌کنند و بین تکه چوب‌ها فضای خالی وجود دارد. در نوع شیشه‌ای بین قطعات چوب، تکه‌هایی از شیشه‌های رنگی قرار دارد و در نوع توپر، تمامی درب یا پنجره با قفل کردن تکه چوب‌ها به یکدیگر بدون هیچگونه فضای خالی بین آنها ایجاد می‌شود البته امروز نمونه‌هایی از گره چینی هم در بازار موجود است که تکه‌های چوب به جای کام و زبانه، با چسب به یکدیگر چسبانده می‌شود و ارزش هنری ندارد؛ ضمن اینکه مقاومت گره‌های چسبی نیز از گره‌های کام زبانه‌ای کمتر است.
وی به چگونگی روش ایجاد گره اشاره کرد و اظهار داشت: نخستین کار در ساخت گره چوب، اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌گیری ابعاد فضایی است که قرار است با گره چینی برای آن درب یا پنجره ساخته شود و پس از ساخت چارچوب، فضای داخلی آن به قسمت‌ها و سلول‌های دلخواه تقسیم می‌شود. چنانچه سازنده قصد ساخت گره‌ای ظریف‌تر و هنرمندانه‌‌تر را داشته باشد، طول و عرض چارچوب را به سلول‌های ریزتری تقسیم می‌کند و در غیر این صورت، سلول‌ها درشت‌تر هستند. در این مرحله، طرح دلخواه روی کاغذی به اندازه کوچک‌ترین سلول، رسم و روی قالبی از جنس فیبر، تخته سه لا، کارتن یا قالب دلخواه، همان طرح پیاده و برش داده می‌شود و با قرار دادن برش قالب روی چوب، تکه‌هایی در همان ابعاد را برش می‌دهد و با ابزارهایی به ایجاد یک فرورفتگی به نام کام روی تکه چوب و یک برآمدگی به نام زبانه روی قطعه چوبی می‌پردازد که قرار است به تکه چوب اول گره بخورد. به این ترتیب با اجرای این طرح روی تک تک سلول‌ها، از پیوند تمام سلول‌های داخل چارچوب، طرح‌هایی چشم نواز به وجود می‌آید.
افضلی با کمی تامل به نوع چوب در ساخت این گره‌ها اشاره کرد و گفت: در این هنر از چوب‌های چنار، گردو، نارنج، گلابی، راش، عناب و چوب روس استفاده می‌شود که بهترین آنها چوب روسی است که به دلیل مقاومت بالای آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین بافت‌های ریز این چوب به در هم رفتگی گره‌ها کمک می‌کند.
این هنرمند پرتلاش با اشاره به اینکه تخصص و تعهد دو شعار در مجموعه کاری بنده است و خلاقیتهای هنری هم در آن دخیل می باشد، عنوان کرد: بنده بدون استاد و با علاقه فراوانی که به این کار داشتم از طریق شبکه های اینترنتی اموزش دیدم و گزاف نیست بگویم دیدن آثار باستانی و هنر دیگر هنرمندان پیشکسوت این راه هم بسیار تاثیرگذار بوده است. اوایل برای دل خودم کار می کردم ولی به مرور زمان خانواده با دیدن آثار ساخته شده بیشتر مرا به سمت آن سوق دادند و این مهم تبدیل به یکی از دغدغه های اصلی من برای ادامه شده است.
اتاق کاملا سنتی
افضلی با اشاره به فعالیت خود در زمینه گره چینی چوب، گفت: قدمت این هنر ظریف به دوره صفویه باز می‌گردد و با توجه به اینکه رابطه تنگاتنگ بین آن و معماری اسلامی وجود دارد، باعث رایج شدن این هنر شده و درب و پنجره‌های خانه های قدیمی منوچهری امل از بهترین نمونه‌های گره چینی به جا مانده از هنرنمایی هنرمندان عزیزاست.
افضلی، با اشاره به بازار فروش نسبتا خوب گره چینی چوب در کناره گفت: گره چینی چوب با معماری سنتی همخوانی دارند و با توجه به وجود بافت و خانه‌های قدیمی در آمل، بیشتر افرادی که از این هنر سنتی استقبال می‌کنند از این دسته هستند و برخی نیز گوشه‌ای از معماری مدرن منزل خود، را به سبک سنتی اختصاص دادند و از گره چینی چوب استفاده می‌کنند.
وی به استقبال بی نظیر خانواده ها اشاره کرد و گفت: با توجه به زندگی شهری و یکنواختی آن بسیاری از خانواده ها خواهان طرحی سنتی در سکونتگاه خود چون بوم گردی هستند و برای دستیابی به آن از من می خواهند تا حداقل یک اتاق منزل شان را کاملا سنتی و با استفاده از کار چوب درست کنم که بیشتر کارهایم گره چینی است.
وی با اشاره به اینکه تورم و گرانی‌های اخیر قیمت مواد اولیه، نگهداری و به روز کردن تجهیزات کارگاهی و ماده مصرفی از جمله ابزارآلات یراقی بسیاری از صنایع دستی را تا سه و حتی چهار برابر افزایش داده است، گفت: با توجه به اینکه در کالاهای ما یک بحث عرضه و تقاضا مطرح است و تا زمانی که متقاضی نداشته باشیم نمی‌توانیم محصول را تولید و عرضه کنیم لذا مجبوریم سود خود را کم کنیم تا مشتری با حداقل سود و حداکثر رفاه شرایط پرداختی راضی و از آن طرف ما هم ثبت سفارش داشته باشیم. اوایل که کار می کردم الوار هفتاد تومان بود الان همان را دویست و بیست هزار تومان می خرم که حساب و کتاب و قیمت تمام شده اصلا با هم نمی خواند و من فقط بخاطر عشق این کار را انجام می دهم اما یک جوان بیاید آموزش ببیند و سفارش نگیرد و خرجش را در نیاورد خیلی مهم است.
وی با بیان اینکه متأسفانه سود ما اکنون به حداقل خود رسیده و شاید در جاهایی نزدیک به ضرر است و هیچ یارانه‌ای به هیچ یک از صنعتگران صنایع دستی داده نشده است، بیان کرد: بنده بخاطر علاقه و شاید بدون دغدغه مالی این کار را انجام می دهم ولی یک جوان به دلیل تورم و نیازهای خودش برای امرار معاش نمی تواند بدون حمایت دولت یا دستگاههای ذیربط کار را ادامه دهد عدم استقبال از صنایع دستی، میل و رغبت انجام کار را هم از هنرمندان گرفته بنابراین مجبور است خود را به تدریج از لیست صنعتگران حذف کند.
هنرمند صنایع دستی با اشاره به اینکه زمانی که خانواده‌ای بیش از 80 درصد حقوق خود را مجبور است صرف کرایه منزل کند دیگر نقش صنایع دستی در زندگی آنها خیلی کمرنگ و حتی جزو اولویت های آخر آنها می‌شود، بیان کرد: باید مسئولان یک تمهیدات ویژه‌ای برای این مشکل در نظر بگیرند گره چینی رو به ضعف و نابودی است و یکی از علل آن جنبه‌های اقتصادی این کار و تأمین نشدن فعالان این رشته از نظر مالی است. در حالی که ساختن یک درب ساده برای منازل میلیون ها تومان درآمد دارد، اما پرداختن به گره چینی با درآمد اندک آن، برای این افراد به صرفه نیست. از سوی دیگر مردم هم یا با گره چینی آشنایی ندارند یا در صورت آشنا بودن، تهیه چنین آثاری از نظر اقتصادی برای آنان مقدور نیست.
افضلی با اشاره به اینکه در سال‌های نه چندان دور گذشته در شهر آمل نمد مال راسته، راسته بازار مسگرها، آهنگرها، صندوق‌سازها و کفش دوزها وجود داشت که به تدریج همه اینها کمرنگ شدند و همه به مغازه پارچه‌فروشی، فروشگاه های پوشاک، آرایشی یا خواربارفروشی تبدیل شدند، گفت: اگر این موضوع همینطور ادامه داشته باشد علاوه بر این که میراث خود را از دست خواهیم داد این صنعتگران و هنرمندان صنایع دستی هم وقتی می‌بینند چرخ زندگی آنها از ناحیه صنعت نمی‌چرخد به شغل‌های دیگر همچون رانندگی تاکسی یا مشاغل دست‌فروشی روی می‌آورند و این شغل به کلی از بین خواهد رفت.
وی با اشاره به به ضرورت قدرشناسی مسئولان از منزلت و جایگاه هنرمندان جامعه بیان کرد: اگر یک جوانی معتاد باشد دولت موظف است داروی متادول را با سوبسید به او بدهد یا یک بزهکار و زندانی را در زندان تحت تعلیم و آموزش قرار دهد و دو تا سه وعده غذای گرم به او بدهد اما هنرمندان نه تنها این هزینه‌ها را برای دولت ندارند بلکه برای کشور درآمد تولید می‌کنند.
این هنرمند به عنوان یک متخصص، ویژگی های یک محصول ممتاز صنایع دستی را اینگونه می شمارد: بیشتر طرح های گره چینی طرح های هندسی هستند و باید آنها را به طرح های هندسی دقیق تبدیل كرد و هر چه كار با دقت و نظم بیشتر انجام شود، كار تمیزتری تولید می شود. مصالح نیز دارای اهمیت است و باید از مصالح مرغوب استفاده كرد.وی به چالش های اصلی پیش روی صنایع دستی اشاره می کند و می گوید؛ به نظر من صنعت یک عامل مهم برای ضعیف شدن هنرهای دستی در ایران و دنیا می باشد، برای مثال در بافت فرش دست بافت در زمان های قدیم نیاز به چندین استاد كار ماهر بود تا هر روز بر آن نظارت كنند تا بدون عیب تولید شود، ولی اکنون فرش ماشینی را با سرعت و بدون نیاز به این قبیل كارها، یكنواخت و بدون عیب تولید می کنند و هر کدام از قسمت مصالح را در بخشی جداگانه تولید و سپس مونتاژ می كنند. بنابراین با صنعتی شدن، خیلی آسان و با صرف كمترین زمان، می توان بهترین و بیشترین تولید را داشت که بلای این روزهای بازار ما شده است.
هنرمند صنایع دستی از اقدامات بی ثمر صورت گرفته برای مقابله با چالش های مطرح شده، اشاره می کند و می گوید: به نظر من برای جلوگیری از این چالش ها هیچ راه حلی وجود ندارد. چون تولیدات ارزشی كه باید داشته باشند را ندارند و جوابگوی امورات زندگی نیستند. برخی از آن صنایع هنوز به شیوه قدیمی تولید می شوند و بدتر از آن تولید کنندگان یا از روی اجبار یا نداشتن تحصیلات کافی و نبود شغل مناسب به این امر مبادرت می کنند.
افضلی در این مورد که خود شما چطور؟ هنرتان را به دیگران هم آموزش داده‌اید؟ اظهار داشت؛ فرزندانم تا حدودی با آن آشنا شده‌اند و پسر بزرگم هم بسیار علاقمند است اما تا به امروز با توجه به استقبال فراوان جوانان و همشهریان عزیز بخاطر نداشتن فضای کافی نتوانستم این کار را توسعه و انجام دهم ولی امیدوارم با برگزاری کلاس‌های آموزشی، گره چینی چوب را به علاقمندان و نسل امروز بیاموزم. ناگفته نماند کسی که بخواهد هنر گره چینی چوب را بیاموزد باید محاسبات، هندسه، رسم، نقشه‌کشی و موارد مشابه آن که در هنر گره چینی چوب مورد نیاز است و کارآموزان در حین آموزش، آنها را فرا می‌گیرند یاد بگیرد.
افضلی به ساخت یک اتاق به سبک قاجاریه اشاره کرد و گفت؛ یک اتاق سی متری منزلم در ییلاق پلور را به سبک دوره قبل قاجاریه ساختم که کاملا سنتی مدت بوده و دو ماه طول کشید و پنجره ها، سقف، مشبک ها، مبل و تمام سیستم دیوار را طوری با چوب طراحی کردم که زیبا و در نوع خودش بی نظیر است و حتی در منطقه کوهستانی هم مقاوم و در مقابل حرارت بخاری های هیزمی یا شومینه ها مشکلی پیدا نمی کند و به خوبی جواب می دهد و هزینه تمام شده آن هم از سی تا پنجاه میلیون می باشد.
وی به تشویق و همراهی همسرش در قالب هنری اشار و خاطرنشان کرد: یکی از مشوقین و علاقمندان کارهای من همسرم بوده و خدا را شکر خودشان اهل هنر است و تمام پرده ها، توشک ها، بافتها همه کار خودش است و برای اینکه در این مسابقه عقب نیفتم شروع به رقابت کردم که الحمدالله دوستانه و با کمک هم ایده می دهیم.
این هنرمند پرتلاش گفت مسئولین حمایت کنند من در این روستای کمکلا خانه ای ساختم که امنیت این منطقه را حفظ کنم و بتوانم دستگاههای بیشتر بیاورم و کارگاه را توسعه دهم که متاسفانه بچه های جهاد کشاورزی گفتند که متصل به روستا هست اینجا را رها و در نقطه ای دیگر کار را شروع کن که در آن صورت کل سرمایه ام که همین 3 هزار متر زمین بود از بین می رفت و لااقل می توانستم بیست نیروی جوان را آموزش و مشغول نمایم.
وی از عشق در این کار حرف زد و بیان داشت: یک هنرمند پشت باید داشته باشد ولی مهمتر از آن اراده است که از اولویت های ویژه می باشد و با خلق هر اثر هنری تمام خستگی ها از تنم بیرون می رود و با توجه به 30 سال کار در بازار هیچ جرقه ای از کار هنری در ذهن نداشتم و فکرنمی کردم وارد این کار شوم مگر دعای پدر و مادرم که همیشه بدرقه راهم بود.
موفقیت افضلی در هنر بیشتر شبیه معجزه بود کسی که 30 سال کار بازار کرد و هیچ جرقه ای از کار در ذهن نداشت و فکر نمی کرد وارد این کار شود و