افترا عبارت است از انتساب امری مجرمانه و یا انتشار جرم انتسابی به یکی از طرق قانونی و امثال آن
عنصر قانونی
ماده 697 ق. م. ا می گوید: «هرکس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحا نسبت دهد یا آنها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.»
تبصره ماده 697 قانون مزبور استثنایی را در امر فحشاء پیش بینی و می گوید : «تبصره – در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هرچند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.»
مجازات تحقق جرم افترا
(الف) صورت جرم افترا
برابر ماده 697 ق. م .ا جرم افترا به دو صورت تحقق می پذیرد.
1- انتساب جرم به دیگری
2- انتشار جرم انتسابی – در این صورت کافی است شخص جرمی را که به دیگری انتساب داده شده است منتشر کند.
ب آثار اثبات رفتار مجرمانه در افترا
1) در مواردی که نشر رفتار مجرمانه اشاعه فحشاء تلقی شود هرچند مفتری بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب مستوجب مجازات مذکور در ماده 697 ق. م.ا است.
2) منتفی شدن جرم افترا: مستلزم اثبات صحت اسناد است که به عهده مفتری می باشد . در عین حال اقرار و تایید منتسب الیه یا کشف حقیقت با مدرک و مستندات معتبر توسط مرجع قضائی نیز منتهی به برائت مفتری می گردد.
عنصر مادی جرم افترا
1- طریق ارتکاب جرم افترا
انتساب امری مجرمانه و یا انتشار جرم انتسابی به یکی از طرق قانونی و امثال آن عنصرمادی جرم افترا را تشکیل می‌دهد. راههای مذکور در ماده 679 ق. م. ا اصولا به صورت نوشت یا گفتار است و لذا در تسری طرق ارتکاب جرم افترا به موارد مشابهت باید رعایت گردد. بدین ترتیب چنانچه کسی در گوش دیگری امری مجرمانه را به وی نسبت دهد و یا با اشاره و یا با تلفن که صدای آن پخش نشود عملی را به دیگری مشمول جرم افترا نیست. زیرا طرق ارتکاب جرم افترای مذکور در قانون شامل استفاده از اوراق چاپی یا خطی یا روزنامه و جراید یا نطق در مجامع با طرقی که به عنوان مثال بیان گردید هیچ گونه ممانعت و مشابهتی ندارد و به حیثیت و اعتبار شخص نزد دیگران معمولا لطمه ای وارد نمی سازد.
2- جرم بودن عمل انتسابی در افترا
نقش عملی که به دیگری اسناد داده می شود باید به موجب قانون جرم شناخته شده باشد. یعنی ارتکاب جرم مستوجب کیفرهای حدود و یا قصاص یا دیات یا تعزیرات و یا مجازات های بازدارنده باشد. بدین ترتیب اسناد اعمالی که بر حسب مورد تخلف انضباطی ، انتظامی و یا اداری تلقی می شود و یا طبق موازین شرع ممنوع شده اند مشمول ماده 697 ق. م. ا نمی باشد. بدین لحاظ انتساب ارتداد به دیگری هرچند ارتداد فعل حرام است ولی به علت خروج موضوع از ماده 2 ق.م.ا که در مقام تعریف جرم بوده و می گوید «هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب می شود، مشمول حکم جرم افترا در ماده 697 ق. م. ا نمی باشد.
3- زمان تحقق جرم و نوع آن
الف) ملاک تحقق جرم افترا این است که عمل انتسابی در زمان انتساب، جرم باشد بنابراین اگر عمل انتسابی به موجب قانون لاحق جرم شناخته شود، تحقق جرم افترا منتفی است.
ب) ملاک تشخیص اشاعه فحشا موازین عرفی و شرعی است.
ج) مبدا مرور زمان جرم افترا از تاریخ قطعیت عجز از اثبات اسناد و ثبوت کذب شکایت شاکی و در واقع اعلام برائت متهم است
عنصر معنوی جرم افترا
1- سوء نیت عام
عنصر معنوی جرم افترا سوء نیت عام است. مرتکب باید در انتساب عمل مجرمانه و کذب بودن موارد استنادی علم و آگاهی داشته باشد. اشاعه فحشاء هرچند صحت اسناد قابل اثبات باشد مستلزم سوء نیت عام است.
2- انتساب صریح جرم
انتساب امر مجرمانه باید صریح و واضح باشد و لذا اگر کسی با قصد مزاح و شوخی امری جزائی را به دیگری نسبت دهد قابل
تعقیب نیست.
